راهبردهاي آموزشي و درماني خواندن
راهبردهاي آموزشي و درماني خواندن
كودكاني كه ناتواني هاي
يادگيري دارند امكان دارد دشواري هايي در هر يك از حطيه هاي يادگيري يا رشد
داشته باشند اما به نظر مي رسد كه ضعف مهارتهاي خواندن مشكل اكثريت
كودكاني است كه نمي توانند در برنامه هاي آموزشي مدرسه پيشرفت هايي حاصل
نمايند .
فراگرو يادگيري خواندن را مي توان به 2 مهارت تقسيم كرد :
1- يادگيري مهارتهاي واژه شناسي " كد برگرداني "
2- يادگيري مهارتهاي فهم خواندن
تحقيقات
نشان داده است كه هيچ روشي به تنهايي آنچنان كامل و برجسته نيست كه بتواند
روشهاي ديگر را از ميدان خارج كند . مربي بنابر ضرورت و مشكل كودك و سبك
يادگيري كودك روش را انتخاب مي كند .
پيش از شروع كار درمان پس از
ارزيابي هاي رسمي و غير رسمي چيزي كه بايد مد نظر يك مربي آگاه باشد آگاهي
از مراحل خواندن است اين مراحل كه به عنوان مخروط خواندن " توسط كاريلو
1976 " مطرح شده است مي تواند راهنماي خوبي براي تشخيص و درمان باشد .
1- مرحله آماده شدن " از تولد تا 6 سالگي "
2- مرحله آغازين " شروع خواندن " شروع مدرسه و رمز گرداني و تحليل كلمه را در بر مي گيرد .
3- مرحله رشد سريع خواندن – پايه ريزي كامل عادتها و مهارتهاي پايه در خواندن
4- مرحله گسترده خواندن – آخر دبستان تاكيد بر خواندن مستقل است . در درك و تحليل كلمه پيشرفت بيشتر دارد .
5- پالايش خواندن – راهنمايي – دبيرستان – سرعت خواندن بالا
و
پس از آن صداي دانش آموز در هنگام خواندن ضبط مي شود و غلط ها با دقت
بررسي مي گردد و جدول سمن را براي دانش آموز داراي نارسائي خواندن پرمي كند
و فراواني را بدست مي آورد و بر حسب فراواني كار درمان را شروع مي نمايد "
جدول سمن ضميمه جزوه مي باشد "
انواع مسائل و مشكلاتي كه كودكان در خواندن با آن مواجه هستند در جدول سمن ذكر گرديده است عبارتند از :
- تشخيص ديداري " تميز ديداري " - وارونه نويسي و معكوس كردن حرف و كلمه
- تشخيص شنيداري " حساسيت شنيداري " – زبان و تكلم
- تركيب صدا
- مهارتهاي حافظه " شنيداري و ديداري "
- مهارتهاي توالي ديداري و شنيداري
كه به معرفي و راهبردهاي درماني در اين زمينه مي پردازيم .
-
تشخيص ديداري " تميز ديداري " كودك مبتلا به اين مشكل با ديدن حروف مشابه
مانند " ب ت پ ث چ ح " آنها را با يكديگر اشتباه مي كند و بعضي از كودكان
در تشخيص هيات كلي كلماتي كه تقريباً شبيه به هم هستند مثل كباب / كتاب
نمي توانند تفاوت قائل شوند و حتماً بايد به آنها آموزش مستقيم داد و
تفاوتها را براي آنها بيان نمود تا بياموزند .
فعاليتهاي فرآيندي
تميز ديداري كه در كتاب جمع آوري گرديده مي تواند مثمر ثمر باشد و پس از آن
فعاليتها فرآيند تكليف را ادامه مي دهيم همچون تمريناتي مانند :
(ب )
را سمت راست نوشته و از وي مي خواهيم (ب) را در سمت چپ در بين حروف پيدا
كند و يا حروف نوشته شود و به او گفته شود كه از پايين خط زمينه خط بكش
وقتي به (ب) رسيدي از بالاي حرف (ب) حركت كن و يا حرف (ب) كه مشكل دارد در
يك متن درسي پيدا كند .
ث ت ب ت ث ب
بهتر
آنست كه اگر دانش آموزي در چند حرف مشكل دارد ابتدا يك حرف را آموزش دهيم
تا مشكل وي بر طرف و يادگيري وي تثبيت شود و بعدبه حرف ديگر بپردازيم تا
سبب گيجي و حواس پرتي وي نگردد .
فعاليتهاي تشخيص ديداري بسيار متنوع مي
تواند باشد و هر مربي به سليقه خلاقيت خود فعاليتهايي در اين زمينه مي
تواند تدارك ببيند مثلا كلمه أي را در سمت راست نوشته و سپس كلماتي را در
سمت چپ مي نويسيم به طوري كه حرف آخر يكي از كلمات سمت چپ با حرف آخر كلمه
سمت راست يكي باشد و بهتر آنست حروفي باشد كه كودك در تشخيص آنها اشتباه مي
كند و سپس از وي بخواهيم به حرف آخر نگاه كند و بگويد كدام كلمه در سمت چپ
حرف آخرش مثل اين است .
و يا تمرين را به صورت نقش از زمينه بدين صورت
كه حرفي كه اشتباه مي كند را نوشته و از وي بخواهيم در كلمه روبرو آنرا
پيدا و پررنگ كند و يا كامل كردن كلمات از روي كلمه الگو : كلمه الگو باشد
كه كودك اشتباه مي كند مثلاً كلمه سمت چپ را مانند كلمه سمت راست كامل كن .
نبات / نبا
كتاب / كتا كباب / كبا ارباب / ار
ضمناً
بعضي از كساني كه در تشخيص ديداري و يا به طور كلي در خواندن نارسائي
نشان مي دهند اندازه حروف و رنگ و ماده أي كه با آن مي نويسند را به عنوان
ويژگي ممتاز كننده به حساب مي آورند مثلاً اگر آنها آ را هميشه به اندازه
1 سانت ديده اند ديگر آ را وقتي طول آن 2 يا بيشتر است تشخيص نمي دهند
بايد به آنها آموزش مستقيم داد كه اين ويژگي ها ممتاز كننده نيستند و اين
امر در زمان آموزش مد نظر قرار گيرند كه حروف را در اندازه ها ي مختلف و به
شيوه هاي ديگر آموزش دهيم " روي شن – با گچ – با مداد "
تشخيص شنيداري " حساسيت شنيداري "
ناتواني در تفكيك صداهاي والي يا ناتواني در شناخت شباهتها و يا تفاوتهاي
ميان كلمه مشكلي است كه معمولاً كودكان داراي نارسائي خواندن با آن مواجه
هستند .
تفاوت شنيداري ميان كلمه هايي همچون ابرو – آبرو – پَر – پُر- نرو- برو و يا حروفي مثل ب – ن – م براي اين كودكان دشوار است .
اين
مشكل زماني كه كلمات هم وزن و هم آهنگ نيز مي شوند بيشتر نمود پيدا مي كند
. تشخيص شنيداري را مهم ترين عامل پيش بيني كننده موفقيت خواندن مي دانند .
براي درمان اين زمينه تشخيص صداهاي ملايم از بلند – صداي حيوانات و
صداي وسائل نقليه و شباهت بين صداها بدين صورت كه موادي مانند برنج – نخود
– سنگ را در قوطي هاي شبيه به هم 2 به 2 بريزيم و از كودك بخواهيم صداهاي
مثل هم را بيابد .
تفاوت نت هاي موسيقي نيز مي تواند مورد استفاده قرار
گيرد فعاليتهايي كه دكتر تبريزي تحت عنوان حساسيت شنيداري از آن نام برده
اندبراي درمان مؤثر است و بعداز اين فعاليتهاي فرآيند تكليف را ادامه دهيم
بدين صورت كه صداها را با حروف الفبا تمرين كنيم مثلاً خوب گوش كن وقتي
حروف را مي خوانم هرگاه ن شنيدي دست بزن و يا كلمات را مي خوانم هرگاه
صداي ن شنيدي دست بزن حال كلمه ها را مي خوانم هرگاه درآخر صداي ن شنيدي
دست بزن وهرگاه درآخر اول صداي ن شنيدي دست بزن به حسب آسان به مشكل مثلا
مثلا- ن- ر-م- س- ت- ب- ن – ف- م- ن-
مثلا -باران –ابر – گل – سلام – گلدان – نان – آدم –
آخر- قندان – سام – كام – دندان
اول – نماز – مرد – سرد – نمك
وباحروفي كه در شنيدن آنها حساس نيست مي توان با ضبط صوت وبه صورت بازي با دانش آموز انجام داد
آهنگي
را بخش كرده وبازي را شروع مي كنيم بازي بدين صورت كه هنگام آهنگ كودك
راه برود يا نشسته باشد ومربي هرازگاهي صداي حروفي رابيان مي كند قرار بر
اين است كه كودك زمان شنيدن حرف مورد نظر بلند شود ويا بايستد ابتدا
تفاوتها فاحش است ولي كم كم سعي مي شود كه حروفي كه تلفظ آنها نسبتا شبيه
به هم است وكودك اشتباه مي كند بيان شود واين كار علاوه برحساسيت شنيداري
تميز شنيداري صوت درزمينه نيز تقويت مي كند از بين محرك هاي صوتي به محركي
كه مدنظر است توجه مي كند وبه صداي آهنگ توجه كمتردارد فعاليت را مي توان
بدين صورت كه كاغذي دراختيار درمانجو قرار دهيم وجمله أي را بخوانيم واز
وي بخواهيم به تعداد هر صداي ( ن ) كه مي شنود گردي يا خط بكشد .
مشكلات حافظه اي
مشكلات
حافظه أي در خواندن درفراموش كردن صداي حروف وسپس تركيب آنها تاثير مي
گذارد مثلا كودكي كه تصوير حرف ب را به رغم ذخيره سازي درست درحافظه نمي
تواند به خاطر بياورد با مشكل ازيافت روبرو هست
براي غلبه برمشكلات
حافظه بايد تاكيد برروشهاي تدريس (چندحسي – تكرار – بهره گيري ) از مواد
گوناگون باشد تا به يادآوردن وبازيابي آنها را تسهيل كند .
براي
تقويت حافظه فعاليتها بعداز اينكه با تصاوير انجام شد فعاليتها را با
كلمات كتاب درسي كودك انجام دهيم بدين صورت كه كلمه ها را بخوانيم تا وي به
خاطر بسپارد وپس از او بخواهيم آنچه را به خاطر سپرده بگويد از كلمات كم
شروع وبا پيشرفت دانش آموز تمرين با كلمات بيشتر تمرين مي شود .
كارت
كلمات مربوط به درس را جلو دانش آموز مي گذاريم واز وي مي خواهيم خوب به
خاطر بسپارد وسپس كارتها را با يك سري كارت ديگر به صورت درهم قرار مي دهيم
تا وي كلمات را كه در مرحله قبل ديده بود بردارد وكنار بگذارد واگر اين
كارت كلمات در ابتدا با تصوير كلمات باشد بسيار مثمر ثمر است تطابق اشكال
هندسي رنگي با كلمات براي تقويت مي تواند سودمند باشد به اين صورت كه 5 رنگ
را انتخاب كرده وزير هركدام اشكال هندسي رنگي يك كارت كلمه قرار مي دهيم
واز دانش آموز مي خواهيم كه خوب نگاه كند وبه خاطر بسپارد وسپس اشكال هندسي
رنگي را به ترتيبي ديگر مي چينيم دانش آموز كلمه مربوط به هر رنگ را در
زير ان مي گذارد اين فعاليت را با نوشتن مي توان بدين صورت انجام داد كه
كلمات را در رديف بالا نوشته وبالاي هركدام از كلمه يك گردي رنگي به رنگ
دلخواه مي كشيم وسپس درزير اين خط خطوط رنگي بنا به رنگهايي كه دربالا
استفاده كرده ايم مي كشيم از دانش آموز مي خواهيم كلمات ورنگ آنها را به
خاطر بسپارد وسپس روي آنها را مي پوشانيم تا كلمات را برروي خطوط رنگي
مربوط به خود بنويسد ديكته كلمات مد نظر نباشد حتي گفتن كلمه درست دانش
آموز نيز صحيح مي باشد
بازگويي كلمه ها براساس رنگها نيز با اين شيوه براي تقويت حافظه مثمر ثمر است .
مشكلات توالي ديداري وتوالي شنيداري
ترتيب
حروف دركلمه ها يا توالي صداها يكي از مهارتهاي مهمي است كه براي امر
خواندن لازم است اغلب اوقات درهم ريختن كلمات از اين اختلال ناشي مي شود
مثلا كربيت به جاي كبريت يا قسفه به جاي قفسه البته اگر كودك مشكل تلفظي
نداشته باشد مايكل باست 1967 اضهار ميدارند كه مسائل تواليديداري درميان
كودكان مبتلا به ناتواني خواندن امري رايج است واغلب اوقات بيش از ساير
كاستي هاي خواندن تداوم مي يابد وجوردن 1977 براين باور است كه مسائل توالي
ديداري برزمينه هاي تحصيلي از جمله خواندن اثري فراگير دارد .
حذف يا
تلفظ نادرست صداهاي زبان وهجاها يكي از ويژگيهاي كودك مبتلا به اختلال
حافظه توالي شنيداري است كه كودك به جاي محاصره حاصره مي خواند ويا به جاي
باران آران ويا كودكي كه ناخوش را خوش نا مي خواند
فعاليتهاي ترميمي
فرايند پايه توالي ديداري دركتاب كار تهيه شده مي تواند مثمر ثمرباشد وسپس
از آن فعاليتها فرايند – تكليف با كلمات درسي دانش آموزان ادامه يابد .
كارت
كلمات رادر جلو ديد دانش آموزان گذاشته ويك بار بخوانيم وسپس از او
بخواهيم خوب نگاه كند وبعد كارت كلمات را به همان ترتيب اوليه بچيند وسپس
كلمات را به صورت 2 كلمه أي دراول خط بنويسيم واز وي بخواهيم به ترتيب
ادامه بدهد وسپس 3 كلمه وبيشتر .
كلمات كتاب را به صورت جدولي نوشته 3
كلمه را كه دريك رديف به ترتيب هستند پايين جدول بنويسيم ودانش آموز كلمات
را در جدول پيدا كند ودور آنها خط بكشد.
فعاليتهاي مانند پر رنگ كردن
كلمات وكپي كردن از روي كلمات بدين صورت كه كلمه را در يك صفحه نوشته حال
ورقه أي روي كلمه قرار دهيم واز دانش آموز بخواهيم از روي آن بكشد .
وصل كلمات با خط هاي پيچ در پيچ : كدام كلمه به كدام كلمه مي رسد . نيز براي توالي ديداري مي تواند مثمرثمر باشد .
معكوس كردن حروف وكلمات
اين
مشكل كه دركودك داراي نارسائي خواندن ديده مي شود بدين صورت نمود پيدا مي
كند كه زود را دوز مي خواند وگرم را مرگ – موش را شوم مي خواند .
اغلب
اوقات برعكس خواندن ناشي را از ناتواني درتشخيص چپ وراست مي دانند اين امر
دركودكان خردسال امري نسبتا رايج است اما در كودكان مبتلا به ناتواني
خواندن شدت وتداوم آن بيشتر است آموزش دقيق درابتداي خواندن هم درپي بردن
وهم دربرطرف كردن مشكلات برعكس خواني اهميت حياتي دارد درفعاليتها يي كه
براي آموزش وضعيت وجهت انجام مي شود ازشكل هاي شبيه به حروف استفاده كنيم
براي از بين بردن مشكل جهت يابي يه شدت توصيه مي شود كه روي درك جزئيات
اشكال والگوها وكلمه ها كارشود فعاليتهايي مانند اين كه دراين رديف كدام
حرف با بقيه فرق دارد جهت حرف تغييركرده باشد
مانند
ويا مانند
شكل هاي ستون چپ درستون راست پيداكند جهت حروف تغييركرده باشد وجهت مدنظر
باشد وهمين فعاليتها با كلمات كتاب نوشته شود وكارشود
وضمنا فعاليتهاي
نقطه به نقطه كه مانند شكل سمت چپ درسمت راست به هم وصل كن ا گردي هاي بزرگ
انجام بگيرد وكلمه هايي دردايره نوشته شود ومانند آن نوشته ها را دانش
آموز درسمت چپ بنويسد .
درفعاليتهاي جهت يابي : سمت راست وچپ با حرف
مورد نظر دركلمه نيز توضيح داده شود مثلا در كلمه باران سمت راست 1 حرف ر –
سمت چپ 1 كلمه ن تا اين مفهوم به تكاليف درسي تعميم يابد .
تركيب صدا
معمولا
اكثركودكان داراي نارسائي خواندن دراين زمينه با مشكل مواجه هستند آنها از
تركيب حروف وساخت كلمه ناتوانند مثلا از تركيب 3 صداي ب / ا / د / نمي
توانند كلمه باد را بسازند با وجود اينكه تمام صداها را مي شناسند اين مشكل
به خصوص زماني پديدار مي گردد كه صداهاي زبان مورد تاكيد قرار مي گيرد
وصداهاي زبان را چنان به صورت مشخص ومجزا از يكديگر آموخته اند كه به هم
پيوستن وساخت كلمه تقريبا برايشان غيرممكن شده است براي دمان كاستي هاي
تركيب صدا ، فعاليتها بايد تاكيد برتركيب هجاها باشد وبا استفاده از كلمات
در بافت معنادار وبريادگيري براين مشكل فائق آمد
فعاليتهاي درماني بايد
برخواندن هجاها تاكيدشود وسپس مي توان بااستفاده ازروي هم گذاشتن طلق ها
كه روي هركدام بخشي از كلمه نوشته شده است فعاليتها رادنبال كردويا كاغذي
رابه صورت بادبزن تازده ودر هرتايي يك بخش كلمه را نوشت وبه صورتي كه وقتي
تا كاغذ باز مي شود آن بخش به بخش قبلي تقريبا وصل شود وكودك كلمه را
بخواند استفاده از حروف مغناطسي نيز دراين زمينه مفيداست .
تحليل كلمه وشيوه هاي آموزش درخواندن
تكنيكهاي تحليل كلمه
1- صوت بااملا
2- تحليل ساختاري
3- پيكر بندي
4- نشانه هاي تصويري
5- كلمه بيني
6- تحليل بافي
باشد
كه معمولا كودكان داراي ناتواني يادگيري به يك روش خاص متكي هستند واز
روشهاي ديگر استفاده نمي كنند آنها بايد آموزش ببينند تابه تناسب هركلمه
ازروشها متفاوت استفاده كنند .
شيوه هاي آموزش درخواندن
1- شيوه
بازگويي تجربه هاست كه دانش اموز خود داستاني راتعريف كند ومعلم بنويسد
مزيت اين روش اين است كه بين خواندن وساير مهارتهاي ارتباطي مانند گوش دادن
وصحبت كردن ارتباط برقرار مي كند وعلاقمندي كودك نيز برانگيخته مي شود
2-
شيوه چندحسي است كه علاوه برحس بينايي وشنوايي حس لامسه وحركت نيز به
درگير فرايند يادگيري مي شود كودك كلمه را مي بيند همزمان مي شنود وبا
انگشت رديابي مي كند وسپس درفضا يا روي كاغذ مي نويسد سپس با اين كلمه
داستان مي سازد واين كارت درجعبه اي بايگاني مي شود.
بااستفاده از اين
روش مي توان جدولي درحياط مدرسه كشيد وكلمات درس راانجا نوشت وسپس با شنيدن
هركلمه روي آن را ببرد اين جدول به صورت گل مي تواند كشيده شود كودك دروسط
وكلمه ها درگلبرگها نوشته شود .
- انگشت را به رنگ گواش آغشته وبعداز ديدن وشنيدن كلمه روي حروف آن كشيد ورديابي كرد .
- كلمات رابه صورت توخالي بنويسيم وكودك از وسط آنها خط بكشد ويا درحياط بكشيم روي آنها راه برود .
- آب پاشي بدست بگيرد وكلمات را بنويسد .
- روي شن يا نمك بنويسد درطرفي شن يا نمك بريزيم .
شيوه خواندن تاثير عصبي معلم ودانش آموز همزمان با صداي بلند مطالبي را مي
خوانند ودانش آموز با فاصله اندكي جلو مربي قرار مي گيرد تاصداي معلم از
فاصله نزديك به گوش دانش آموز هدايت شود وكودك تشويق مي شود درحين خواندن
كلمه ها را با انگشت خط ببرد .
شيوه ارائه كلمات ديداري
كلماتي
كه خواننده به هنگام خواندن مي تواند به فوريت آنها راباز شناسد اين كلمه
ها كلمه هاي ديداري گفته مي شوند مثل گفت ، اوهمه توانائي بازشناسي اين
كلمه ها پيشرفت خواندن راآسان مي كند ولي برخي از كلمات كه با قواعد كلي
ومعمولي رابطه صوت با املا همخواني ندارد (موسي – لكن- خواهر ) ونمي توان
آنها
را به آساني تحليل كرد واز اين رو كودك كل اين كلمه ها را از طريق ديدن مي
آموزد نيز جزء كلمات ديداري هستند كودكي كه نمي تواند كلمات را در يك نگاه
باز شناسد درخواندن با محدوديت روبرو مي شود وبه حدس زدن فراوان روي مي
آورد وچون اين كلمات طبيعت انتزاعي دارند ونشانه تداعي كننده كمي دارند
كودك در به خاطر سپاري با مشكل مي شود بنابراين اين كلمات بايد به تدريج
وبا دقت به كودك عرضه شود وجملات بسياري با اين كلمات گفته شود تادر خاطر
دانش آموز بماند .
نكته ها
1- موقع خواندن متن دانش اموز با انگشت يا مداد خط ببرد .
2-
براي جلوگيري از برگشت چشم به كلمات قل كه دربعضي كودكان اتفاق مي افتد
وباعث كندخواني آنها مي شود بعداز خواندن هركلمه روي كلمه رابگيريم اين كار
به خواندن كلمه بعدي نيز كمك مي كند شروع كلمه مشخص است .
3- براي
كودكي كه درخواندن كلمات درزمينه مشكل دارد ونيمي از كلمه فبلي وحرفي از
كلمه بعدي رابا كلمه مورد نظر مي خواند پوشاندن اين طرف وآن طرف كلمه وفقط
ديدن كلمه مورد نظر سودمند است .
4- براي تندخواني به كودكان بياموزيم كه ابتدا 2 كلمه را با هم ببينند وبعداز پيشرفت 3 كلمه وبيشتر فعاليتهاي ديد و اگرا.
5- بازي مارپله براي سرگرمي وآموزش : كلمات رانوشته وبه ازاي درست خواندن كلمه به تعداد حروف جلوبرود .
6-
براي فعاليتهاي مربوط به درك مطلب (تاكيد برنكات مهم متن وبا تغيير لحن
كلام وتكرار مي تواند مثمر ثمر باشد تادانش آموز توجه كند وضمنا هرپاراگراف
رادركاغذي جدا بنويسيم وچندتاسوال مربوط به آن پاراگراف .
7- راروبرو يا پشت ورقه بنويسيم وبپرسيم اين كار سبب توجه بيشتر دانش آموز به مطلب مهم مي شود .
منبع:http://nldcenter.blogfa.com